[ Pobierz całość w formacie PDF ]
do sprawiedliwosci i prawdy jest sklonnoscia tkwiaca w naturze ludzkiej, chociaz mozna je
stlumic i zdeprawowac, podobnie jak dazenie do wolnosci. Wyrazajac to przypuszczenie
wkraczamy na niebezpieczny grunt teoretyczny. Byloby najprosciej uciec sie do religijnych i
filozoficznych hipotez tlumaczacych istnienie owych daznosci wiara, ze czlowiek zostal
stworzony na podobienstwo Boga, albo odwolujacych sie do praw natury. Nie mozemy
jednak opierac naszej tezy na takich argumentach. Naszym zdaniem jedynym sposobem
wytlumaczenia owego dazenia do sprawiedliwosci i prawdy jest analiza calej historii
czlowieka pod katem jednostkowym i spolecznym. Pozwala ona stwierdzic, ze dla bezsilnego
czlowieka najwazniejsza bronia w walce o wolnosc i rozwoj jest sprawiedliwosc i prawda.
Niezaleznie od tego, ze w ciagu calych dziejow wiekszosc ludzi musiala bronic sie przed
uciskiem i eksploatacja ze strony poteznych grup, kazda jednostka przezywa w dziecinstwie
okres bezsilnosci. Wydaje nam sie, ze wlasnie w tym okresie rozwijaja sie takie rysy, jak
zmysl sprawiedliwosci i prawdy, ktore staja sie potencjalnymi dyspozycjami czlowieka jako
takiego. Dochodzimy zatem do wniosku, ze chociaz podstawowe warunki zycia wplywaja na
rozwoj charakteru i choc natura ludzka nie jest biologicznie ustabilizowana, to posiada ona
wlasna dynamike, bedaca aktywnym czynnikiem procesu spolecznego. Jesli nawet nie
jestesmy zdolni jasno i dokladnie okreslic natury tej ludzkiej dynamiki w terminach
psychologicznych, musimy uznac jej istnienie. Starajac sie uniknac bledow biologicznej i
metafizycznej interpretacji, nie powinnismy popadac w rownie bledny relatywizm
socjologiczny, wedlug ktorego czlowiek jest jedynie kukla na sznurku uzalezniona
calkowicie od warunkow. Niezbywalne ludzkie prawo do wolnosci i szczescia opiera sie na
przyrodzonych wlasciwosciach czlowieka: jego woli zycia, ekspansji i wyrazania
mozliwosci, ktore rozwinely sie w nim w procesie dziejowej ewolucji.
Pora teraz szczegolowiej ukazac najwazniejsze roznice zachodzace miedzy psychologicznym
punktem widzenia przyjetym w niniejszej ksiazce a stanowiskiem Freuda. Pierwsza,
zasadnicza roznice omowilismy juz obszernie w pierwszym rozdziale, tu wystarczy, ze
pokrotce o niej wspomnimy. Nature ludzka traktujemy w zasadzie jako historycznie
uwarunkowana, aczkolwiek nie umniejszamy znaczenia czynnikow biologicznych i nie
sadzimy, by kwestia ta dala sie trafnie ujac w drodze przeciwstawienia czynnikow
kulturowych czynnikom biologicznym. Po drugie, naczelna zasada Freuda jest pojmowanie
czlowieka jako wyodrebnionej calosci, jako zamknietego systemu wyposazonego przez
nature w okreslone, fizjologicznie uwarunkowane popedy, oraz interpretacja rozwoju jego
charakteru w kategoriach reakcji na zaspokojenie i frustracje owych popedow; tymczasem w
naszym mniemaniu podstawowe ujecie problemu ludzkiej osobowosci polega na zrozumieniu
stosunku czlowieka do swiata, do innych ludzi, do natury i samego siebie. Uwazamy, ze
czlowiek pierwotnie jest istota spoleczna, nie zas, jak przypuszcza Freud, pierwotnie
samowystarczalna i dopiero wtornie odczuwajaca potrzebe innych ludzi dla zaspokojenia
swoich potrzeb instynktowych. Sadzimy wiec, ze psychologia indywidualna jest zasadniczo
psychologia spoleczna albo, ze uzyje terminu Sullivana, psychologia stosunkow
miedzyludzkich; kluczowy problem psychologii to swoisty charakter powiazan jednostki ze
swiatem, nie zas zaspokojenie czy tez niezaspokojenie poszczegolnych pragnien
instynktowych. Pytanie, co sie dzieje z owymi pragnieniami, nalezy zatem traktowac jako
czesc ogolnego problemu zwiazkow czlowieka ze swiatem, a nie jako podstawowy problem
ludzkiej osobowosci. Dlatego; w naszym rozumieniu, potrzeby i pragnienia wynikajace z
powiazah jednostki z innymni ludzmi, takie jak milosc, nienawisc, czulosc, symbioza, naleza
do podstawowych zjawisk psychologicznych, podczas gdy wedlug Freuda sa to jedynie
rezultaty zaspokojenia lub niezaspokojenia potrzeb instynktowych.
Roznica miedzy orientacja biologiczna Freuda a nasza wlasna, spoleczna orientacja ma
szczegolne znaczenie w odniesieniu do problematyki charakterologicznej, Freud, a sladem
jego odkryc Abraham, Jones i inni uwazali, ze dziecko doznaje przyjemnosci w tak zwanych
strefach erogennych (usta i odbyt) w zwiazku z procesem karmienia i wydalania; ze przez
nadmierna stymulacje badz frustracje, badz organicznie wzmozona pobudliwosc owe strefy
erogenne zachowuja zwiazek z libido w pozniejszych latach zycia, kiedy w wyniku
normalnego rozwoju powinna dominowac strefa genitalna. Przyjmuja oni, ze owo
zatrzymanie sie na poziomie pregenitalnym prowadzi do sublimacji i ksztaltowania sie
reakcji, ktore staja sie czescia struktury charakteru. Tak np. jakas osoba moze odczuwac
potrzebe gromadzenia pieniedzy albo innych przedmiotw, poniewaz sublimuje w ten sposob
swe podswiadome pragnienie zatrzymania stolca. Albo spodziewa sie bez zadnego wysilku
ze swej strony otrzymywac wszystko od drugiej osoby, bo powoduje nia nieswiadome
pragnienie, aby ktos ja karmil; znajduje to sublimowany wyraz w postaci checi uzyskania
pomocy, wiedzy itp.
Obserwacje Freuda maja duze znaczenie, lecz wyjasnienia jego sa bledne. Freud dostrzegl
impulsywna i irracjonalna nature tych oralnych i analnych rysow charakteru. Widzial tez, ze
pozadania takie przenikaja wszystkie sfery osobowosci - plciowe, uczuciowe i duchowe zycie
czlowieka - i zabarwiaja wszelkie jego dzialania. Ale popelnil omylke, odwracajac zwiazek
[ Pobierz całość w formacie PDF ]